Licznik energii elektrycznej to całkujący przyrząd pomiarowy, który służy do określenia ilości przepływającej energii elektrycznej. Za jego pomocą mierzy się, ile prądu zużyło np. gospodarstwo domowe w określonym czasie. Wartość wskazana przez licznik stanowi podstawę do rozliczenia się z dostawcą energii. Jednostką miary tej wielkości jest w układzie SI dżul (J) - watosekunda. Powszechnie jednak do określenia zużytej energii używa się kilowatogodziny (kWh) lub megawatogodziny (MWh).
Licznik energii elektrycznej powinien znajdować się w każdym domu oraz być przypisany do każdego mieszkania w budynkach wielorodzinnych. W przypadku klientów indywidualnych za montaż tego rodzaju przyrządu odpowiada dystrybutor energii. Instaluje on osprzęt po odbiorze technicznym wykonanej instalacji elektrycznej. To też oznacza, że właścicielem licznika jest właśnie dystrybutor. Do obowiązków odbiorcy energii należy zapewnienie przyrządowi odpowiedniej ochrony np. przed zalaniem czy wszelkimi uszkodzeniami mechanicznymi.
Standardowo licznik energii elektrycznej wyposażony jest w dwie plomby. Jedną instaluje zakład energetyczny, drugą Główny Urząd Miar. Elementy te mają kolejno uniemożliwić dokonanie jakichkolwiek przyłączeń z pominięciem przyrządu pomiarowego oraz gwarantować całkowitą sprawność osprzętu. Zerwanie plomb lub jakiekolwiek manewrowanie przy liczniku, które ma doprowadzić do odczytywania przez niego mniejszych wartości od tych, jakie faktycznie powinny zostać zarejestrowane, grozi nałożeniem na odbiorcę energii wysokich kar pieniężnych.
Indukcyjny licznik energii elektrycznej
Za pierwszy precyzyjny licznik energii elektrycznej uznaje się miernik opatentowany w 1883 roku, który skonstruował berliński naukowiec Herman Aron. Urządzenie to działało na zasadzie klasycznego wahadła. Z czasem zostało ono wyparte przez licznik indukcyjny, który przez wiele lat był najczęściej stosowanym przyrządem mierniczym służącym do określenia zużytej energii elektrycznej. Do dziś wiele gospodarstw domowych korzysta jeszcze właśnie z tego rodzaju osprzętu.
Indukcyjny licznik energii elektrycznej to w gruncie rzeczy maszyna indukcyjna, której aluminiowa tarcza porusza się pod wpływem wirowego pola magnetycznego wytworzonego przez dwie cewki. W jednej z nich płynie prąd proporcjonalny do natężenia prądu pobieranego przez odbiorcę. W drugiej z kolei, prąd proporcjonalny do napięcia. Obie cewki są umieszczone w taki sposób, że powstający moment napędowy jest proporcjonalny do iloczynu chwilowej wartości prądu i napięcia, który z kolei zostaje równoważony poprzez moment hamujący, powstający w wyniku obrotu tarczy między biegunami magnesu trwałego i jest proporcjonalny do szybkości ruchu tarczy. W największym uproszczeniu – licznik mierzy każdy obrót tarczy, który odpowiada określonej ilości zużytej energii.
Dzisiaj liczniki indukcyjne są stopniowo wypierane przez mierniki nowocześniejsze i precyzyjniejsze. Największym mankamentem przyrządów starszego typu były stosunkowo często uszkodzenia magnesu trwałego, które doprowadzały do rozregulowania się osprzętu, a w efekcie do wskazywania przez urządzenie nieprawidłowych wartości. Najczęściej do uszkodzeń tych doprowadzali sami odbiorcy energii, przyczepiając do licznika specjalne magnesy hamujące naliczanie kolejnych jednostek zużytego prądu.
Elektroniczny licznik energii elektrycznej
Obecnie standardem jest instalowanie elektronicznych liczników energii elektrycznej. Ich działanie opiera się na specjalnie skonstruowanych układach scalonych, które pod wpływem przepływającego prądu i przyłożonego napięcia generują impulsy w liczbie proporcjonalnej do pobieranej energii elektrycznej. Otrzymana w ten sposób wartość zostaje odpowiednio przeliczona na energię wskazaną przez urządzenie.
Licznik elektroniczny jest dużo precyzyjniejszy niż model indukcyjny. Trudniej również manipulować jego działaniem i fałszować faktyczną wartość zużytego prądu. Tego rodzaju przyrząd jest też zwykle mniejszych rozmiarów i łatwiej zainstalować go w wybranym miejscu. Elektroniczny licznik energii posiada na froncie prosty wyświetlacz cyfrowy. Nowoczesne modele oferują szereg funkcji dodatkowych, jak chociażby dźwiękowy sygnał informujący o otwarciu osłony skrzynki zaciskowej. Ponadto wiele współczesnych liczników wyposażona jest w pamięć i przechowują informacje na temat zdarzeń dotyczących parametryzowania urządzenia. Istnieją nawet modele umożliwiające zdalny odczyt i regulowanie opłat za energię w systemie przedpłat.
Warto wspomnieć też o tzw. licznikach inteligentnych – monitorują one zużycie w czasie rzeczywistym i na bieżąco wysyłają informacje o zużytej energii bezpośrednio do jej dostawcy. Dzięki temu łatwiej jest oszacować wysokość przyszłych rachunków za prąd.
Kiedy należy wymienić licznik energii elektrycznej?
Licznik energii powinien być wymieniony po przekroczeniu ważności daty legalizacyjnej. Okres ten trwa osiem lub piętnaście lat, w zależności od rodzaju i mocy nominalnej urządzenia mierniczego.
Nowy licznik należy założyć także wtedy, gdy poprzedni ulegnie awarii. Jeśli podejrzewa się, że urządzenie działa nieprawidłowo, należy ten fakt zgłosić do dostawcy energii. Ten w ciągu czternastu dni powinni dokonać kontroli miernika. Jeśli wykaże ona awarię, wówczas analiza przeprowadzona zostaje nieodpłatnie. W innych przypadkach należy spodziewać się wezwania do zapłaty (od około 50 do 200 złotych).
Jeśli podejrzewa się, że licznik działa nieprawidłowo, nie należy samodzielnie dokonywać jego naprawy lub demontażu. Wszelkie naruszenie plomb wiąże się bowiem z narażeniem się na wysokie kary pieniężne.
